آخرین نشست بخش پژوهش سیوششمین جشنواره موسیقی فجر یكشنبه سوم اسفندماه با حضور كارن كیهانی و احسان ذبیحیفر با موضوع «ژانربندی انواع موسیقی» برگزار شد.
به گزارش خبرگزاری مهر، نشستهای پژوهشی سی و ششمین جشنواره موسیقی فجر كه طی روزهای گذشته با مشاركت شبكه رادیویی گفتگو و مدیریت رضا مهدوی پیش روی مخاطبان قرار میگرفت، روز یكشنبه سوم اسفند ماه با برگزاری نشست «ژانربندی انواع موسیقی» و حضور كارن كیهانی و احسان ذبیحی فر به پایان رسید.
تا زمان ظهور موسیقی پاپ، نیازی به طبقهبندی نبود
كارن كیهانی آهنگساز، نوازنده و مدرس دانشگاه درباره ژانرهای موسیقی گفت: اگر از تاریخ موسیقی غرب مثال بزنیم، در قرون وسطی موسیقی به موسیقی مذهبی و غیرمذهبی تقسیم شده است. هر چقدر به سمت قرن 20 و 21 میرسیم گونههای موسیقی مذهبی تنوع بیشتری پیدا میكند و گونه موسیقی غیرمذهبی به طرز عجیب و غریبی زیاد میشود. طبیعتاً موضوع یك موضوع تاریخی است و ما بهعنوان كسانی كه در یك نقطهای از تاریخ ایستادهایم یك سری نیازها داریم. تا پیش از به وجود آمدن موسیقی پاپ بهعنوان یك ژانر جدی در موسیقی قرن بیستم نیازی به این طبقهبندی نبود.
در ادامه احسان ذبیحیفر آهنگساز، نوازنده و استاد دانشگاه كه به صورت تلفنی در این گفتوگو شركت كرد، گفت: لازم است كه تأكید كنیم در همه انواع هنرها در طول تاریخ این انواع ژانرها وجود داشته تا تكلیف هر هنر و موسیقی با مخاطب و محدودههایی كه در آن حیطه خلاقیتها انجام میشود، مشخص شود. فكر میكنم موسیقی عامهپسند طبقهبندیهایی دارد. بهتر است كه موسیقی عامهپسند یا مردمی را بهعنوان یك دسته بزرگتر در نظر بگیریم و بعد انواع آن را مشخص كنیم.
همایون شجریان میتواند در گونههای مختلف موسیقی فعالیت كند
كیهانی اظهار كرد: شما اگر به دایرهالمعارف موسیقی مراجعه كنید، در تمام دنیا وقتی به تعریف موسیقی پاپ میرسند ابتداً در مقدمه میگویند این یكی از پیچیدهترین طبقهبندیها است. موزیكولوژها تا یك دورهای سعی میكردند مشخص كنند چه چیزی پاپ است ولی به مروز زمان به این نتیجه رسیدند كه چه چیزی پاپ نیست. یك موزیكولوژیست ژاپنی میگوید كنسرتی كه 20 هزار نفر تماشاگر دارد، اصلاً مهم نیست كه چه صدایی از آن كنسرت بیرون میآید، قطعاً آن كنسرت موسیقی پاپ است. با این تعریف از موسیقی پاپ شاگر سمفونی پنجم بتهوون اجرا شود و تماشاگران زیادی آن را تماشا كنند، آنوقت از یك اجرای جدی هنری فاصله میگیرد و پاپگونه خواهد شد.
جشنواره موسیقی فجر با این وسعت ژانر باید رویكردهای دقیقتری درباره نوع برگزاری بخش مسابقه جشنواره داشته باشدذبیحیفر گفت: فكر میكنم مخاطبان موسیقی در هر فرهنگی باید متناسب با نوع جریانهای موسیقی كه در آن جغرافیا وجود دارد تصمیمگیری كنند. مثلاً در هندوستان ممكن است تكنوازی سی تار كه موسیقی هنری هم محسوب میشود دو هزار مخاطب كاملاً جدی دارد. نكتهای كه آقای كیهانی گفتند درباره تمام كشورهای اروپایی میتواند صادق باشد. پیشنهاد میكنم ملاك را اسم خوانندهها و نوازندهها قرار ندهیم، بلكه باید براساس نوع موسیقی این دستهبندیها انجام شود. به طور كلی دو رویكرد داریم. نخست مخاطبان و نوع جامعهای كه به نوعی از موسیقی علاقهمند میشود و دوم خود بنیانهای موسیقیایی یك نوعی از موسیقی. ما داریم درباره مخاطبان و چهرهها صحبت میكنیم. البته اینها میتوانند مصداقهایی باشند برای آن دسته دومی كه عرض كردم. به نظرم كار همایون شجریان در آلبوم «آرایش غلیظ» با كار او در آلبوم «ناشكیبا» دو ژانر مختلف است. همایون شجریان میتواند در انواع متعددی از گونههای مختلف موسیقی فعالیت كند.
ژانرها در جشنواره موسیقی فجر چگونه داوری شدند؟
كیهانی كه داور بخش رقابتی سی و ششمین جشنواره موسیقی فجر است، درباره آثار ارسال شده به جشنواره گفت: آثاری كه در این جشنواره شركت كردند در یك فرمی ارائه شدند. مثلاً یك آلبوم میآمد در بخش موسیقی دستگاهی باكلام ارائه میشد. طبیعتاً وقتی هنرمندی اثرش را در حوزه موسیقی دستگاهی باكلام طبقهبندی میكند، آنوقت ما باید با آن تعریف به آن آلبوم نگاه كنیم. برخی از هنرمندان به اشتباه طبقهبندی آثارشان را انتخاب كرده بودند ولی ما موضوع را بسیار فنی و براساس ادعای خود هنرمند میدیدیم.
ذبیحیفر نیز در این رابطه اظهار داشت: ما بعضی از موسیقیها را داشتیم كه در هیچكدام از ژانرهای موجود نمیگنجیدند. این خودش یك بحث است ولی بحث دیگر این است كه ما كارها را با كد میشنیدیم و نمیدانستیم اثر متعلق به چه كسی است. البته ما در جامعه موسیقی زندگی میكنیم و ممكن بود برخی از آثار را بشناسیم و حدس بزنیم آن آثار متعلق به چه كسی است.
بخش مسابقه جشنواره موسیقی فجر نیازمند رویكردهای دقیقتر است
كیهانی با اشاره به اینكه بزرگترین مساله جشنواره موسیقی فجر رویكرد است، ادامه داد: اگر به دوسالانه ونیز در عرصه موسیقی نگاه كنید، نام آن دوسالانه موسیقی كلاسیك معاصر است. آنجا دیگر موسیقیدانهای پاپ ایتالیا ناراحت نیستند كه چرا آثارشان ارائه نمیشود. فكر میكنم پیچیدگیهای جشنواره موسیقی فجر نیازمند كار سالیانه است.
در ادامه این گفتوگو ذبیحیفر گفت: امسال در در جشنواره موسیقی فجر در بخش حقوقی اقداماتی انجام دادند تا رضایت هر كسی كه در جشنواره شركت كرده است، گرفته شود. فكر میكنم جشنواره موسیقی فجر از این نظر دارد یك سمت و سو پیدا میكند و ایمنتر میشود. نیاز است كه دفتر موسیقی فعالان و متولیان موسیقی را دور هم جمع كند تا بتوانند نوعبندیها را برای سالهای آتی مشخص كنند. فكر میكنم جشنواره موسیقی فجر با این وسعت ژانر باید رویكردهای دقیقتری درباره نوع برگزاری بخش مسابقه جشنواره داشته باشد. جشنواره موسیقی فجر باید در سالهای آتی به یك سیاست مشخصی برسد تا بخش مسابقه جشنواره به لحاظ فنی و تخصصی كیفیت بالاتری باشد.
ذبیحی فر اضافه كرد: هر چقدر آگاهی عمومی و تخصصی بالاتر برود تكلیف روشنتر میشود. ما برای بسیاری از شرایط موسیقی نداریم و موسیقیهایی به شكل نادرست پخش میشود. ما در همین ژانرهای محدودی كه داریم هم، آهنگساز اثر خودش را در ژانر دیگری معرفی میكند. چرا باید یك نوعی از موسیقی را ارائه كنیم كه خودمان نمیدانیم این ژانری كه ارائه میكنیم چه ژانری است؟ به نظرم لازم است كه یك كار تخصصیتری انجام شود و یك سری واژگان رمزگشایی شود و نتیجه آن به آگاهی عموم و متخصصان برسد.
اگر میگفتیم اركستر موسیقی ملی تكلیف مشخصتر میشد
كیهانی درخصوص برخی واژهها از جمله موسیقی معاصر و موسیقی ملی اذعان كرد: مادامی كه شما طبقهبندی تاریخی نداشته باشید، معاصر بودن هم معنا ندارد. درباره واژه ملی تحقیق زیادی كردم. این جریان به كلمه ناسیونالیسم در قرن 19 میلادی برمیگردد كه آهنگسازان متفاوتی از كشورهای مختلفی مانند روسیه، نروژ و لهستان سر و كلهشان پیدا شد. عملاً موسیقی ملی كه در ایران جا افتاده هم به همان جریان برمیگردد. موسیقی كه كاملاً در ژانر موسیقی كلاسیك اروپایی قابل درك است ولی ناسیونالیستی است و المانهای موسیقی ایران را دارد.
ذبیحیفر در بخش پایانی این برنامه گفت: تأكیدی كه بر نوعبندیها داریم به معنای ارزشگذاری هیچ نوع موسیقی بر نوع دیگری نیست. اگر یك نوعی از موسیقی مخاطبان بیشتری دارد و در یك منطقهای از ایران بیشتر كاربرد دارد، دلیل نمیشود كه ما به هر دلیلی غیر از موضوع موسیقایی ژانربندیها را انجام ندهیم. ما نباید فكر كنیم اگر یك اسمی را روی یك موسیقی میگذاریم، یعنی داریم آن را ارزشگذاری میكنیم. ما به خاطر اینكه در اركستر ملی چند ساز ملی وجود دارد نام آن را اركستر ملی گذاشتهایم، در حالیكه در اركستر سمفونیك هم این سابقه وجود دارد. اگر میگفتیم اركستر موسیقی ملی تكلیف مشخصتر میشد.
كیهانی نیز در پایان خاطرنشان كرد: قطع رابطه دانشگاه بهعنوان یك نهاد پویا و بسیار مهم با جشنواره یكی از مهمترین چیزهایی است كه به نظرم باید به صورت جداگانه به آن پرداخته شود.
نشستهای بخش پژوهش این دوره از جشنواره در برنامه گفتوگوی فرهنگی رادیو گفتوگو در شش شب از 28 بهمن تا سوم اسفندماه برگزار شد.