ملکیان اظهار کرد: شاید خیلی از مشکلاتی که ما نسبت به علوم انسانی داشته‌ایم که به تبع آن مباحث صنعتی هم به این مسئله وابسته بوده، رویکرد انفعالی ما بوده است.
برنامه «گفتگوی علمی» رادیو گفت‌وگو با موضوع ریشه‌های توسعه نیافتگی علوم انسانی در ایران با حضور دکتر محمدامین ملکیان پژوهشگر حوزه علوم انسانی به روی آنتن رفت.
محمدامین ملکیان به نسل‌های تحولات اجتماعی اشاره کرد و گفت: شکارگری، کشاورزی، صنعتی، جامعه اطلاعاتی و جامعه انسان نسل‌های تحولات اجتماعی هستند.
وی یکی از مهمترین دلایل عدم توسعه یافتگی علوم انسانی در ایران را رویکرد انفعالی به موضوعات مطرح و اظهار کرد: شاید خیلی از مشکلاتی که ما نسبت به علوم انسانی داشته‌ایم که به تبع آن مباحث صنعتی هم به این مسئله وابسته بوده، رویکرد انفعالی ما بوده است. ما دیدگاه محصولی داشتیم و دیدگاه فرآیندی نداشتیم و همیشه دنبال نتیجه نبودیم. در حالی که در علوم انسانی یک فرآیند، بلند مدت است و نمی‌توانیم توقع داشته باشیم که به یک محصولی سریع برسیم.
پژوهشگر حوزه علوم انسانی افزود: بابت همین تفکر و رویکرد است که ما چون نتیجه گرا هستیم بیشتر به چرایی و چیستی توجه کرده‌ایم و نتوانسته‌ایم به چگونگی تبدیلش کنیم. در حالی که رویکرد فعال یک رویکرد آینده نگرانه است و این طوری نیست که به گذشته برگردیم.
وی به راهکارهای لازم برای تبدیل رویکرد انفعالی به فعال اشاره و بیان کرد: ما باید اول به انقلاب صنعتی نگاه آینده نگرانه کنیم. انقلاب جدید انقلابی است که ما با تکنولوژی‌های همگرا رو به رو هستیم. تکنولوژی‌های شناختی و هوش مصنوعی کمک می‌کند ما شناخت مضاعفی از انسان داشته باشیم. در علوم طبیعی معمولا آزمایشگاهی است که آزمایشگاه فکری‌شان را به آزمایش عملی تبدیل می‌کنند ولی ما در علوم انسانی این قضیه را در ایران حداقل نداشتیم.
ملکیان با اشاره به توسعه اظهار کرد: توسعه از سال 1970 از انقلاب سوم صنعتی و انقلاب چهارم اجتماعی شکل گرفت. در آنجا حکمرانی خوب مطرح شد. البته امام خمینی (ره) بنیان گذار جمهوری اسلامی نیز محورهایی را بنا نهاده است. این محورها عبارتند از محور اول؛ معنویت، اتکا به خداوند، حفظ ارزش‌ها، خودسازی، قیام برای خدا و رضای او، تکلیف شرعی. محور دوم؛ استقلال و آزادی، خودباوری، هویت و فرهنگ، قناعت، خودکفایی، نیاز به تکنولوژی، هوشیاری در اجرای برنامه‌ها. محور سوم؛ اتحاد همه نیروها برای سازندگی، ملت و دولت است. محور چهارم عدالت و محور پنجم تغییر وضع محرومین و مستضعفین است.
وی با اشاره به اینکه میان محورهای مطرح شده با امروز شکاف قابل توجهی وجود دارد، تصریح کرد: یعنی اگر در بدو این تدوین و ارائه این نظرات تلاش می‌کردیم بتوانیم همین محورها را با ادبیات خودمان جلو ببریم شاهد مسائل و مشکلاتی که امروز در گریبانیم نبودیم.
پژوهشگر حوزه علوم انسانی اظهار کرد: یکی از دلایل نگاهی است که قبل از انقلاب افرادی را به کشورهای دیگر فرستادیم تا مهندسی و پزشکی را بخوانند چون به این رشته‌ها اهمیت می‌دادیم. همین افراد برگشتند و به جای اینکه بیایند صنعت را دست بگیرند مدیر و مسئول شدند و اساسا علوم انسانی کنار کشیده شد. ما نمی‌توانیم در چنین فضایی در مورد علم انسانی صحبت کنیم.
وی افزود: از طرفی دانشجوها هم رشته‌های به تبع مهندسی و پزشکی را انتخاب می‌کردند. این قضیه در اینجا متوقف نمی‌شود، اینها در پژوهش‌ها، در سازمان‌ها و نهادها و نفوذشان در جامعه اثرگذارند. ما اگر موانع را می‌بینیم باید همه اینها را در یک ظرف ببینیم.
ملکیان به چند نمونه از موانع پژوهشی اشاره و عنوان کرد: ما موانع مختلفی را در امر پژوهش داریم، موانع فرهنگی، مدیریتی، فردی و ساختاری و فرآیندی داریم. بعد از این موانع یکسری چالش‌ها هم ایجاد شده که بحث تقدم آموزش بر پژوهش است. ما هنوز در دانشگاه‌ها در نسل آموزش و نهایتا پژوهش مانده‌ایم. هنوز نسل سه و چهار دانشگاه‌ها را عملا نداریم. اگر هم داریم به صورت گلخانه‌ای است و نیاز به اصلاح دارد.
